Σε κάθε κράτος δικαίου, απαραίτητη προϋπόθεση για την ομαλή λειτουργία της Δημοκρατίας είναι η ύπαρξη ενός ανεξάρτητου θεσμικού οργάνου, που να μπορεί να διατελέσει τον ρόλο του, όπως να ελέγχει την ύπαρξη ή μη των απαραίτητων δικλείδων ασφαλείας όσον αφορά την διαχείριση των δημόσιων δαπανών και όχι μόνο, και να προβαίνει σε εισηγήσεις προς τις κρατικές υπηρεσίες και τις εκάστοτε κυβερνήσεις για να ενεργούν οι ίδιες πιο αποτελεσματικά και με την απαραίτητη διαφάνεια.
Την ίδια στιγμή, ένα τέτοιο θεσμικό όργανο όπως είναι η Ελεγκτική Υπηρεσία, παίζει σημαντικό ρόλο στο να ενημερώνει τους πολίτες για το πως οι εκάστοτε κυβερνήσεις χρησιμοποιούν τα έσοδα π.χ. από τις φορολογίες και εάν οι συγκεκριμένες πρακτικές λειτούργησαν προς όφελος του δημόσιου συμφέροντος ή όχι.
Απαραίτητη προϋπόθεση για την ορθή λειτουργία και αποτελεσματικότητα της Ελεγκτικής Υπηρεσίας είναι ο βαθμός ανεξαρτησίας που ο ίδιος ο οργανισμός λαμβάνει δια μέσου του Συντάγματος και άλλων νόμων. Επίσης, η ανεξαρτησία τέτοιου οργανισμού, δεν έχει να κάνει μόνο με το νομικό πλαίσιο που διέπει την λειτουργία τους, αλλά και με την διασφάλιση της με κάθε τρόπο ειδικά οργανωτικά, στην εκτέλεση των καθημερινών καθηκόντων των λειτουργών που βρίσκονται σε αυτήν (https://www.idi.no/en/elibrary/cpd/sai-independence-programme/257-sai-independence-programme). Την ίδια στιγμή, και ενώ όντως δεν πρέπει να θεωρείται ότι η ανεξαρτησία πρέπει να είναι απόλυτη, εντούτοις πρέπει να είναι κατανοητό ότι οι κανόνες από μόνοι τους δεν μπορούν να εγγυηθούν την ίδια την ανεξαρτησία.
Διάφορες συνθήκες και τρόποι όμως μπορούν να διασφαλίσουν ότι η Υπηρεσία διατηρεί τον απαραίτητο βαθμό ανεξαρτησίας όπως:
- η δυνατότητα να μπορεί η ίδια η Υπηρεσία αλλά και ο προϊστάμενος της να προστατεύονται όταν η ανεξαρτησία τους αμφισβητείται.
- η δυνατότητα στην πρόσβαση των απαραίτητων πόρων όταν χρειάζονται και στην προθυμία να είναι υπόλογη η Υπηρεσία για την όποια χρήση τους.
- την ικανότητα πρόσληψης και υποστήριξης από επαγγελματίες.
- την διασφάλιση πως η Υπηρεσία καθοδηγείται και στελεχώνεται από άτομα άψογου χαρακτήρα, ηγεσίας και ακεραιότητας.
- την αποτελεσματική χρήση εξουσιών όσο αφορά την επιλογή και διενέργεια ελέγχων, και επικοινωνίας των αποτελεσμάτων σε όλα τα ενδιαφερόμενα μέλη της κοινωνίας.
Στην Κύπρο, ο ρόλος αυτός δίνεται δια μέσου του Συντάγματος, στον Γενικό Ελεγκτή της Κυπριακής Δημοκρατίας και της Υπηρεσίας όπου προΐσταται, μετά από διορισμό από τον Πρόεδρο της Κυπριακής Δημοκρατίας. Μετά τον σχεδόν καθημερινό πόλεμο που δέχεται σε προσωπικό επίπεδο ο Γενικός Ελεγκτής από την κυβέρνηση και το κόμμα της εξουσίας, ακούγεται και η εισήγηση για μετατροπή του θεσμού της Υπηρεσίας του Γενικού Ελεγκτή, με αντικατάσταση του ιδίου του θεσμού του Γενικού Ελεγκτή, από 3μελες Συνέδριο. Κύρια δικαιολογία για την πρόταση αυτή, είναι όπως λέχθηκε η ανάγκη για πιο αποτελεσματική Υπηρεσία, δια μέσου της θωράκιση της ανεξαρτησίας και αντικειμενικότητας του θεσμού του Γενικού Ελεγκτή. Επίσης, δόθηκε έμφαση στην ανάγκη γενικότερα οι ανεξάρτητοι θεσμοί να λειτουργούν συλλογικά αλλά και να υπάρχουν οι αναγκαίες διαδικασίες ώστε οι ίδιοι οι ανεξάρτητοι θεσμοί, να μην μπορούν να ασκούν το λειτούργημα τους χωρίς κανένα έλεγχο.
Την ίδια στιγμή, κανείς δεν αμφισβητεί ότι τα άτομα που πρέπει να βρίσκονται σε αυτές τις θέσεις, λόγω της φύσης του έργου που πρέπει να φέρουν εις πέρας, πρέπει να έχουν όχι μόνο τα απαραίτητα επαγγελματικά προσόντα, αλλά να έχουν γνωρίσματα και χαρακτηριστικά που τους καθιστούν αλώβητους σε οποιεσδήποτε έξωθεν παρεμβάσεις. Στην Κύπρο, το εάν οι ανεξάρτητοι θεσμοί λειτουργούν διαχρονικά μακριά από πολίτικες σκοπιμότητες ή όχι και εάν είναι όντως αποτελεσματικοί ή όχι στο να φέρουν εις πέρας το ρόλο που τους έχει ανατεθεί βάση νομοθεσίας, είναι κάτι που έχει ήδη κριθεί στην συνείδηση του κάθε πολίτη της Κυπριακής Δημοκρατίας, με πολύ λίγες εξαιρέσεις. Μια από αυτές είναι και ο συγκεκριμένος Γενικός Ελεγκτής.
Έχοντας αυτά υπόψη, είναι εύλογο να διερωτάται κανείς εάν η συγκεκριμένη πρόταση, αλλαγή δηλαδή της δομής της Ελεγκτικής Υπηρεσίας στην Κύπρο και αντικατάσταση του συγκεκριμένου Γενικού Ελεγκτή από ένα τριμελές Συνέδριο, διασφαλίζει με σιγουριά την πλήρη ανεξαρτησία και συνάμα την αποτελεσματικότητα της Υπηρεσίας. Σε αυτή την χρονική περίοδο μάλιστα όπου ο ίδιος ο Γ.Ε. βομβαρδίζεται καθημερινά από την κυβέρνηση, (αντίθετα της γνώμης και συνείδησης της πλειοψηφίας των πολιτών) δεν προκρίνεται ως η πιο ορθή λύση στα προβλήματα που αντιμετωπίζουν γενικά οι ανεξάρτητοι θεσμοί στην Κύπρο και η Ελεγκτική Υπηρεσία ειδικότερα. Κάποιος θα μπορούσε εύλογα να προτείνει με αυτή την λογική ότι και ο θεσμός του Γενικού Εισαγγελέα θα έπρεπε να μετεξελιχτεί σε Συνέδριο ή κάτι άλλο, γιατί όχι και η Προεδρία του Κράτους να μετεξελιχθεί με την ίδια προσέγγιση.
Ενώ κανένας δεν αμφισβητεί ότι οι σοφία των πολλών υπερνικά την σοφία του ενός, είναι στην συγκεκριμένη περίπτωση και χρονική περίοδο η σωστή προσέγγιση και λύση που θα δώσει απάντηση στα οποιαδήποτε προβλήματα έχουν εντοπιστεί διαχρονικά; Ποσό σίγουροι είμαστε ότι τέτοια πρόταση θα εκληφθεί από τον κυπριακό λαό σαν βήμα προς ενδυνάμωση της Ελεγκτικής Υπηρεσίας και συνάμα της ιδίας της δημοκρατίας, και όχι ως κίνηση φίμωσης της;
Υπάρχουν όμως τρόποι έτσι ώστε το ίδιο το Κράτος αλλά και ίδιοι οι πολίτες να έχουν τον απαραίτητο βαθμό επιβεβαίωσης ότι τέτοιοι θεσμοί, και αυτοί που βρίσκονται σε αυτές τις θέσεις, είναι όντως ανεξάρτητοι και αποτελεσματικοί, και άρα θα εξυπηρετούν κυρίως και πάνω από όλα το δημόσιο συμφέρον χωρίς να αμφισβητείται από τον οποιονδήποτε.
Ο διεθνής οργανισμός των Ελεγκτικών Οργάνων (INTOSAI), παραθέτει συγκεκριμένες αρχές που θα μπορούσαν να διασφαλίσουν στον απαραίτητο βαθμό στην ανεξαρτησία Ε.Υ., άρα την ίδια στιγμή να την καθιστούν αποτελεσματικότερη στην εξάσκηση των καθηκόντων της.
Όσο αφορά τον προϊστάμενο κάθε τέτοιας Υπηρεσίας, συγκεκριμένη αρχή αναγνωρίζει την ανάγκη τα άτομα που προΐστανται της Ε.Υ να έχουν την απαραίτητη ελευθέρια να εκτελούν τα καθήκοντα τους χωρίς τον φόβο της αυθαίρετης απόλυσης ή τον κίνδυνο να μπουν σε δικαστικές διαδικασίες. Υπό αυτό το πρίσμα, υπάρχουν 4 βασικά στοιχεία που πρέπει να λάβουμε υπόψη:
1) Η διαδικασία διορισμού: Πρέπει να ορίζεται από το νομικό πλαίσιο αλλά να είναι διαφανής και απαλλαγμένη από κάθε πολιτική επιρροή. Η ίδια η διαδικασία διορισμού θα πρέπει να έχει ως αποτέλεσμα τον διορισμό του προϊσταμένου της Ε.Υ βασιζόμενη στην αξία του εκάστοτε υποψηφίου. Ο ίδιος ο υποψήφιος θα πρέπει να έχει συγκεκριμένα προσωπικά χαρακτηριστικά όπως ηγετικές και διευθυντικές ικανότητες, αλλά με ακεραιότητα και ήθος χαρακτήρα.
2) Η θητεία: Οι προϊστάμενοι κάθε Ε.Υ πρέπει να έχουν αρκετό χρόνο έτσι ώστε να μπορούν να κάνουν την διαφορά. Εάν ο χρόνος της θητείας τους είναι μικρός, τότε δεν μπορούν να κάνουν αρκετά, εάν ο χρόνος της θητείας όμως είναι πάρα πολλής, η Ε.Υ μπορεί να υποφέρει από έλλειψη αλλαγής προσωπικού (με ότι συνεπάγεται).
3) Προστασία από απομάκρυνση από το αξίωμα: Το νομικό πλαίσιο πρέπει να αναφέρει σαφώς τη βάση την οποία ο προϊστάμενος της Ε.Υ μπορεί να απομακρυνθεί από το αξίωμα. Στην ιδανική περίπτωση, αυτό πρέπει να είναι δηλωμένο στο Σύνταγμα και πρέπει να παρέχει το ίδιο επίπεδο προστασίας με αυτό που υπάρχει για τα μέλη της δικαιοσύνης ή άλλους ανεξάρτητους αξιωματούχους του Κράτους. Όπως και με τους διορισμούς, μια σαφής και διαφανής διαδικασία για αναστολή ή απομάκρυνση από το αξίωμα είναι απαραίτητη, προστατεύοντας από αυθαίρετα ή πολιτικά παρακινούμενη δράση.
4) Νομική ασυλία: ο Προϊστάμενος της Ε.Υ αλλά και η ίδια η Υπηρεσία όπου πρέπει, χρειάζεται να είναι απαλλαγμένοι από οποιαδήποτε δίωξη που προκύπτει από την καθημερινή εξάσκηση των καθηκόντων τους έτσι ώστε να μην μπορεί να φιμωθεί σε οποιοδήποτε στάδιο, λόγο δικαστικών διαδικασιών.
Λαμβανομένου των ανωτέρω, θεωρώ ότι την πραγματική λύση στα θέματα που απασχολούν τους ανεξάρτητους θεσμούς και όσων προΐστανται αυτών, δεν βρίσκεται στο πόσοι αριθμητικά θα παίρνουν μέρος στη λήψη αποφάσεων (αφού αυτές θα έπρεπε ούτως ή άλλως να υπόκεινται σε σωστές εσωτερικές διαδικασίες και ελέγχους εντός του ιδίου του οργανισμού, πράγμα το οποίο συμβαίνει ήδη), αλλά στην διασφάλιση ότι αυτοί που θα διορίζονται σε αυτές τις θέσεις είναι πραγματικά ανεξάρτητοι αλλά και ποιοτικά να είναι οι καταλληλότεροι.
Απαιτούμε διαφάνεια.
Απαιτούμε σεβασμό στους ανεξάρτητους θεσμούς του Κράτους.
#ΕίσαιΜέσα;